In disfunctionele families nemen leden vaak specifieke rollen aan als copingmechanismen om met de chaos en instabiliteit in het gezin om te gaan. Deze rollen helpen ons om de disfunctie te overleven, maar ze creëren ook problemen.
Verslaving en/of problemen van één gezinslid beïnvloeden het hele gezinssysteem
In een disfunctioneel gezin hebben de problemen van één persoon een domino-effect, dat het hele gezinssysteem beïnvloedt. Of het nu gaat om mentale aandoeningen, verslaving of andere problemen, de disfunctie blijft niet beperkt tot slechts één persoon.
Overlevingsmechanismes
Iedereen in het gezin hanteert copingstrategieën om met de stress van het leven met een getraumatiseerd persoon om te gaan en veel van deze copingstrategieën of overlevingsmechanismen hebben blijvende negatieve effecten. Na verloop van tijd raken deze rollen diepgeworteld en blijven ze bestaan, zelfs als de getraumatiseerde persoon herstelt van de verslaving, sterft of de familie verlaat. Ze kunnen ook generaties lang worden doorgegeven via modellering en herhaalde familiedynamiek.
Emotionele verwaarlozing
Kinderen in disfunctionele gezinnen ervaren vaak een chaotische of onvoorspelbare thuissituatie die fysiek en emotioneel misbruik kan omvatten. Nog gebruikelijker en vaker voorkomend is emotionele verwaarlozing, waarbij de emotionele behoeften van het kind worden genegeerd en de focus ligt op het omgaan met het gezinslid met problemen.
Verwarrende gevoelens
Kinderen kunnen schaamte, eenzaamheid, verwarring en boosheid voelen. Sommige kinderen blijven hun hele leven proberen perfect te zijn en anderen blijven grappen maken om problemen te maskeren, of doen er alles aan om in de problemen te komen of te blijven.
Op eieren lopen
Iedereen in het gezin moet op eieren lopen en ieder gezinslid leert al snel dat de getroebleerde persoon de stemming van de hele familie dicteert. Gezinsleden hebben niet de mogelijkheid om hun eigen interesses en gevoelens te verkennen. Het leven draait om het bewaren van de vrede, simpelweg overleven en proberen te voorkomen dat de familie implodeert.
De vuile was niet buiten hangen
Problemen zijn een goed bewaard geheim in de meeste disfunctionele gezinnen. Kinderen wordt openlijk of heimelijk verteld dat ze niet over hun thuissituatie mogen praten. Als gevolg daarvan voelen ze schaamte, een gevoel dat er iets mis met ze is, dat ze op de een of andere manier de schuld krijgen van het middelengebruik, de psychische aandoening, woede, mishandeling en grillige gedrag van hun ouders.
Veelvoorkomende disfunctionele gezinsrollen
Je hebt misschien meer dan één rol gespeeld op verschillende momenten in je leven en misschien kun je je herkennen in een of in een combinatie van de volgende eigenschappen en copingstrategieën.
De persoon in de problemen (verslaafde, narcist, misbruiker, patiënt)
Mensen met problemen functioneren en vervullen hun verantwoordelijkheden in verschillende mate. Over het algemeen verergeren problemen in de loop van de tijd, wat leidt tot meer stress, conflicten, chaos en disfunctie in het gezin. Bijvoorbeeld, een ouder die worstelt met alcoholisme zal waarschijnlijk zijn gebruik in de loop van de tijd verhogen en meer negatieve gevolgen ervaren, zoals baanverlies, financiële problemen, woede, depressie of juridische problemen. Er wordt meer tijd en geld besteed aan drinken en herstellen van overmatig gebruik. Ze geven anderen de schuld van hun problemen, kunnen boos en kritisch zijn, onvoorspelbaar en het kan ze niet schelen hoe hun acties anderen beïnvloeden.
De verzorger of vredestichter
De verzorger/vredestichter probeert de boel glad te strijken of de vrede te bewaren. Ze proberen de illusie in stand te houden dat alles in orde is door te ontkennen dat er problemen zijn of door te vermijden ermee om te gaan. De verzorger probeert de persoon in nood te beschermen met faciliterend gedrag, zoals excuses verzinnen of dingen doen voor de persoon in nood. De verzorger/vredestichter ontkent of minimaliseert het gedrag of de problemen van de persoon in nood. Dit heeft als doel controle te krijgen over een situatie die gevaarlijk, chaotisch of onvoorspelbaar is. Degene die het gezin ondersteunt, doet er alles aan om ervoor te zorgen dat familiegeheimen geheim blijven en dat de rest van de wereld hen ziet als een gelukkig, goed functionerend gezin. Vaak is de partner van de persoon met de disfunctie degene die het probleem in stand houdt, maar het kan ook een kind zijn.
De held (gouden kind)
De held is een kind dat goed presteert, vaak een perfectionist en extreem verantwoordelijk. Dit kind lijkt het allemaal voor elkaar te hebben. Hij of zij probeert respect te brengen in de familie door prestaties en externe validatie. De held of het gouden kind is hardwerkend, serieus en probeert op die manier controle te houden. Helden leggen zichzelf veel druk op; ze ervaren stress en zijn vaak workaholics.
De zondebok
De zondebok van de familie wordt de schuld gegeven van alle familieproblemen. Een zondebokkind gedraagt zich slecht en leidt tijdelijk de aandacht af van de familieproblemen. De zondebok is vaak het familielid dat het meest op de hoogte is van de disfunctie en er niet over wil zwijgen. De zondebok wordt hierdoor afgewezen door de ouders en past er niet bij.
De mascotte (clown)
De mascotte probeert de stress in het gezin te verminderen door middel van humor, gek doen of in de problemen te komen. Hij wordt gezien als onvolwassen of een clown. Humor wordt ook zijn verdediging tegen het voelen van pijn en angst.
Het verloren kind
Het verloren kind is grotendeels onzichtbaar in de familie. Hij of zij krijgt of zoekt geen aandacht. Dit kind is stil, geïsoleerd en besteedt het grootste deel van zijn tijd aan solitaire activiteiten (zoals lezen, tv kijken, videogames spelen of online activiteiten) en kan ontsnappen in een fantasiewereld. Dit kind gaat onder de radar vliegen.
Welke rol speelde jij in jouw gezin van herkomst? Herken je een van bovengenoemde rollen of kun je het lijstje aanvullen?
Ongeacht welke rol(len) je speelde in je disfunctionele gezin, het is altijd mogelijk om de effecten van een problematische familie te overwinnen en gezondere copingstrategieën te leren.
Een duidelijk, realistisch en eerlijk beeld krijgen van hoe je gezin van herkomst functioneerde, is een belangrijk beginpunt. Werken met een therapeut aan je traumatische ervaringen en het doorbreken van je overlevingspatronen, kan je leren en laten ervaren hoe je meer je unieke zelf kunt zijn en je je rollen of maskers kunt loslaten.
wil jij leren hoe je codependentie patronen kunt doorbreken?
Volg een therapeutisch traject bij Sarah Hofman of doorbreek je ongezonde relatiepatronen tijdens een therapieweek op Samos.
Werk je liever zelfstandig en op je eigen tempo aan je proces, doe dan de online training “Doorbreek je codependentie patronen.”
