Waar komt mijn behoefte aan controle vandaan?

Geen controle meer hebben is eng en spannend voor de meeste mensen, maar vooral als je bent opgegroeid in een ongezonde of onveilige familiedynamiek. Ben je bijvoorbeeld opgegroeid met een ouder met mentale problemen, of was er een verslaafde in het gezin? Het gedrag van dergelijke familieleden is eng en onvoorspelbaar, vooral als je een kind bent.

Proberen controle te hebben over mensen en situaties is een coping strategie die kinderen ontwikkelen om met chaotische en disfunctionele gezinssituaties om te gaan. Het is normaal en passend bij de situatie. Met andere woorden, je verlangen om alles in je leven onder controle te houden, is een begrijpelijk resultaat van het opgroeien in een overweldigende en traumatische gezinsomgeving.

Jonge kinderen denken vaak ten onrechte dat ze het gedrag van hun ouders onder controle kunnen houden. Van jongs af aan heb je misschien geprobeerd je ouders zover te krijgen dat ze stoppen met drinken en zich gevaarlijk en gênant gedragen. Veel kinderen van alcoholisten wankelen tussen verwoede pogingen om het drinken van hun ouders onder controle te krijgen en zich volkomen machteloos en wanhopig te voelen.

Manieren waarop we proberen de controle te houden

Wanneer we mensen en situaties proberen te beheersen, proberen we de gewenste uitkomst te forceren of te manipuleren. We hebben de behoefte om alles en iedereen in ons leven te orkestreren. Dingen moeten op onze manier gaan. Controleproblemen kunnen zich op veel verschillende manieren voordoen. Sommigen zijn duidelijk en sommigen zijn subtiel. Ze kunnen goedaardig zijn, zoals bijvoorbeeld de behoefte dat onze sokken op een bepaalde manier moeten worden opgevouwen, of verwoestend, zoals familie en vrienden manipuleren of dingen te doen die hun waarden schenden.

Controle kan zich uiten in:

• Je ongemakkelijk voelen bij onzekerheid
• Boos worden als dingen niet gaan zoals je wilt
• Inflexibel zijn
• Mensen vertellen wat ze moeten denken, voelen of doen
• Moeilijkheden om spontaan te zijn of om plannen te veranderen
• Perfectionisme
• Moeite met delegeren of om hulp vragen
• Zeer kritisch zijn op jezelf en anderen
• Angst en piekeren
• Je gevoelens of behoeften ontkennen of niet tonen
• Manipuleren
• Dreigen of ultimatums stellen
• Zeuren en klagen

Dit controlerende en manipulerende gedrag veroorzaakt problemen voor onszelf en in onze relaties. Ze zetten ons onnodig onder druk. Ze zorgen ervoor dat we hard en kritisch voor onszelf zijn. We hebben het gevoel dat we perfect moeten zijn, dat we alles moeten repareren en altijd moeten weten wat we moeten doen. We projecteren onze angst en woede onterecht op anderen door onze pogingen hen te beheersen. Beheersend gedrag weerspiegelt onze moeilijkheid om anderen te vertrouwen en onze eigen gevoelens en behoeften te ontkennen om niet kwetsbaar te zijn.

Je behoefte aan controle begrijpen

Onder controlerend gedrag schuilt zowel angst, als de door het ego gedreven overtuiging dat onze manier de ‘juiste’ manier is.

Valse macht vanuit verlangen naar veiligheid

Als je opgroeit in een emotioneel onveilig gezin, voel je je vaak overweldigd en hulpeloos. Proberen controle te hebben over mensen en situaties geeft ons een gevoel van (valse) macht, een gevoel dat we niet meer het slachtoffer zullen worden. We denken ons veilig te kunnen voelen als we de controle hebben. Daarom houden we zo stevig vast aan de illusie van controle.

Voor de meesten van ons is het eng om de controle op te geven. Dit is een overblijfsel uit onze kindertijd, een verwachting dat er vreselijke dingen zullen gebeuren als we de controle loslaten. De angstige en vreselijke dingen zijn meestal in het verleden al gebeurd of we hadden er in het verleden een grote angst voor gehad.

Moeilijk om anderen te vertrouwen

De kern van deze controleproblemen is de moeilijkheid om anderen te vertrouwen. In disfunctionele gezinnen zijn volwassenen niet altijd betrouwbaar. Er was of is een diepe ontkenning van de problemen en/of disfunctioneren in het gezin en kinderen wordt vaak verteld dat “er niets aan de hand is”. Maar er is juist iets heel erg mis – de alcoholist is aan het drinken en hun partner is in beslag genomen door pogingen om de problemen op te lossen en de schade te beperken die door de alcoholist is aangericht. Hierdoor raken de kinderen verward en emotioneel verwaarloosd. Soms worden ze ook fysiek verwaarloosd en/of mishandeld. Wanneer kinderen hun ouders niet kunnen vertrouwen, reageren ze met een intense behoefte om de dingen zelf te controleren.

Controle loslaten

De controle uit handen geven betekent dat we dingen op natuurlijke wijze laten gebeuren; we nemen verantwoordelijkheid voor onze eigen gevoelens en acties, maar proberen anderen niet te dwingen te doen of te zijn wat we willen. We staan toe dat anderen (en wij zelf) fouten maken en we kunnen accepteren dat de dingen niet altijd gaan zoals we willen, maar we kunnen ermee omgaan terwijl we kalm en flexibel blijven. In plaats van onze energie te gebruiken om dingen te beheersen, kunnen we het gebruiken om van dingen te genieten.

Herkennen wat je kunt beheersen – en wat niet

Controle is niet alles of niets. Sommige dingen kunnen we beheersen en andere niet. We hebben controle over onze gedachten, gevoelens en gedrag, maar niet over wat anderen denken, doen of voelen. Dus hoewel je je ouders of je partner niet kunt dwingen te stoppen met drinken, kun je zelf beslissen hoe je met deze situaties omgaat. Je bent als volwassene niet meer machteloos omdat je je gevoelens en reacties kunt beheersen.

Neem verantwoordelijkheid voor jezelf maar laat verantwoordelijkheid van anderen los

Kinderen in disfunctionele gezinnen worden vaak ouder van ouders en nemen een deel van de verantwoordelijkheden van hun ouders op zich. Ze denken daardoor dat ze verantwoordelijk zijn voor het oplossen van andermans problemen en dat ze de leiding moeten hebben.

Concentreer je in plaats daarvan op de problemen die echt van jou zijn om op te lossen. Codependents willen ieders problemen oplossen, maar dit is niet mogelijk en het veroorzaakt vaak meer stress en relatieproblemen dan het waard is.

Pas op voor alles-of-niets-denken en de overtuiging dat jouw manier de beste en enige manier is. Meestal is er meer dan één manier om dingen goed te doen. Wanneer we stoppen met proberen andere mensen te beheersen, kiezen we ervoor om erop te vertrouwen dat ze goede beslissingen kunnen nemen en als ze dat niet doen, zijn dat niet onze problemen om op te lossen.

Je losmaken van andere mensen en hun problemen is niet onverschillig; mensen dingen zelf laten uitzoeken is een daad van liefde en vertrouwen. Opgeven om te proberen dingen onder controle te houden, betekent ook dat je vertrouwt op je vermogen om het hoofd te bieden aan alles wat het leven in petto heeft.

Controle maakt niet gelukkig

Accepteren dat we niet iedereen en alles kunnen beheersen, is essentieel voor ons geluk. Net als het erkennen dat we niet verantwoordelijk zijn voor alle anderen en dat we onszelf niet hoeven te belasten met de druk om altijd ‘gelijk’ te hebben en de touwtjes in handen te hebben.

We weten dat controle grotendeels een illusie is; we hebben geen controle over andere mensen of over het weer of over de meeste situaties. Er is vrijheid in de wetenschap dat we de vaardigheden hebben om het hoofd te bieden, dat we veerkrachtig zijn en dat we door onze levenservaringen de uitdagingen waarmee we vandaag worden geconfronteerd, kunnen en zullen doorstaan.