De meeste mensen waarderen de voordelen van een efficiënte routine en vinden het prettig dat alles volgens plan verloopt, maar kunnen zich ook gemakkelijk aanpassen als er iets anders gaat dan gepland. Andere mensen raken gestrest, overstuur of boos als het leven een onverwachte wending neemt. Of het nu een ongeluk is op weg naar je werk, je in een file terechtkomt, waardoor je iets later bent, of wanneer je kinderen een grote puinhoop achterlaten in de keuken. Sommigen van ons zijn echte controlfreaks met rigide normen, die zich niet goed kunnen aanpassen aan veranderingen.

Wat is een controlfreak?

Hier zijn enkele tekenen die erop wijzen dat je een controlfreak bent:

• Je wilt dat dingen voorspelbaar zijn en houd je aan een vaste routine
• Je voelt je angstig, gestrest of boos als dingen niet gaan zoals je wilt of verwacht
• Je bent goed georganiseerd en houdt van systemen
• Je bent een perfectionist
• Je wilt dat dingen op een specifieke manier worden gedaan
• Je loopt vast in alles-of-niets-denken; je ziet maar één juiste manier om iets te doen of één manier om succesvol te zijn
• Je stelt je een catastrofe voor of beeld je in dat er iets ergs zal gebeuren als dingen niet gaan zoals je wilt/verwacht
• Je stelt extreem hoge eisen aan jezelf en anderen
• Je kunt veeleisend en kritisch zijn
• Je doet het liever zelf dan dat je iets delegeert
• Mensen laten je vaak in de steek of stellen je teleur
• Je geeft ongevraagd advies omdat je denkt te weten wat anderen moeten doen
• Je hebt moeite met ontspannen
• Je zou omschreven kunnen worden als een gespannen of angstig type
• Je hebt een hekel aan verandering en bent bang voor het onbekende

Zeker, soms kunnen sommige van deze eigenschappen en gedragingen een voordeel zijn. Maar als je te veel controle hebt, zal het je meer problemen bezorgen dan dat ze oplossen.

Het is begrijpelijk dat je controle wilt voelen

Onze behoefte om controle te hebben wordt gedreven door angst. De meeste mensen voelen zich bang of angstig als ze denken aan dingen waar ze geen controle over hebben – en dingen die fout kunnen gaan, de slechte dingen die henzelf of hun dierbaren kunnen overkomen.

Dit geldt vooral als je opgroeide in een chaotisch gezin waar dingen onvoorspelbaar waren, je op eieren moest lopen en je vaak bang was. Als je kind bent, heb je weinig controle over je leven, dus je kunt gaan overcompenseren door je eigen gedrag of uiterlijk streng te beheersen (zoals je aan een strikt dieet of een rigide routine houden), of de baas te spelen over jongere broers en zussen.

Controle geeft ons een gevoel van zekerheid en veiligheid. Het is begrijperlijk dat je de behoefte hebt dingen (en mensen) te willen beheersen met het idee dat als we ze kunnen beheersen, we veilig (en gelukkig of succesvol) zijn. Proberen om dingen te beheersen door rigide, veeleisend en perfectionistisch zijn, wordt onze manier om met angst en bezorgdheid om te gaan.

Het probleem is dat we de meeste dingen in het leven niet kunnen beheersen! Als we proberen ze te toch te beheersen, maakt dat ons leven niet beter. Zoals je weet, kan controlerend zijn een groot aantal nieuwe problemen veroorzaken, zoals stress en gespannen relaties.

Is het echt helpend om in controle te willen zijn?

Als controle en zekerheid ons een veilig gevoel geven, wat is er dan mis met het proberen in controle van dingen te zijn? Het probleem is, dat het niet mogelijk is! De meeste dingen liggen buiten onze controle. Proberen ze naar onze wil te buigen, creëert alleen maar meer weerstand, stress en conflicten.

Het meedogenloos eisen van perfectie van jezelf verhoogt fysieke en emotionele stress. Je kunt bijvoorbeeld veelvoorkomende symptomen van stress ervaren, zoals hoofdpijn of darmproblemen, nek- of rugpijn, slaapproblemen, weinig energie, uitstelgedrag en je ongemotiveerd voelen, prikkelbaarheid of woede, je neerslachtig of depressief voelen, of je constant zorgen maken.

Zoals je je kunt voorstellen, eist dit soort stress tol aan je lichaam, geest en ziel en maakt dit het moeilijk om je leven ten volle te leven. Wanneer we controlerend zijn, lijden onze relaties ook. Het kan moeilijk zijn om in onze buurt te zijn, als we bazig, kritisch en veroordelend zijn over anderen. Meestal zijn ruzies, emotionele afstand en gekwetste gevoelens het gevolg daarvan.

Hoe kun je stoppen met zo controlerend te zijn

1. Word je bewust van je gedrag en je behoeftes

Om te beginnen, kun je je controlerende gedrag en onderliggende gevoelens opmerken en opschrijven in je emotiedagboek. Dit zal je helpen te anticiperen op situaties waarin je innerlijke controlfreak waarschijnlijk naar boven komt en je in plaats daarvan een andere reactie kunt bedenken.

2. Onderzoek je gevoelens

Om je controlerende gedrag te veranderen, moet je dieper ingaan op de onderliggende oorzaken. Begin met jezelf af te vragen: Welke angsten veroorzaken mijn controlerende gedrag? Wanneer emoties je hoog zitten, kunnen ze je gedachten vervormen. Het is dus ook belangrijk om jezelf af te vragen: Zijn deze angsten rationeel, of maak ik er een catastrofe van met zwart-witdenken? Is het wel realistisch? Waar gaat deze angst over? Heeft het iets te maken met vroeger of met nu?

3. Daag je manier van denken uit

Als je eenmaal vervormd, op-angst-gebaseerd denken bij jezelf hebt opgemerkt, kun je je eigen gedachtes uitdagen en vervangen door kalmere, meer gegronde gedachten. Je kunt bijvoorbeeld een catastrofale gedachte uitdagen, zoals: “Als we niet om zes uur vertrekken, zal onze hele vakantie verpest zijn.” Door jezelf af te vragen:
– Hoe waarschijnlijk is het dat dit gebeurt?

– Welke bewijzen heb ik om deze nieuwe gedachte te ondersteunen?

– Is het wel echt waar wat ik denk?

– Helpt het me om zo te denken?

– Richt ik me op de minpunten en negeer ik de positieve?

– Vertroebelen mijn emoties mijn gedachten?

Vragen zoals deze kunnen je helpen je gedachten te verruimen en in te zien dat laat vertrekken je plannen in de war kan sturen, maar het zal niet noodzakelijk je hele vakantie verpesten.

4. Accepteer wat je niet onder controle hebt

Rationeel weten we allemaal dat we alleen onszelf kunnen beheersen en toch blijven we proberen onze partner en kinderen ertoe te brengen dingen op de juiste manier te doen, of de juiste keuzes te maken.

Acceptatie betekent dat we onderscheid maken tussen wat we wel en wat we niet onder controle hebben en stoppen met het geven van ongewenst advies en het pushen van situaties om iets te zijn dat ze niet zijn. In plaats daarvan kunnen we ons overgeven aan wat buiten onze controle ligt en de dingen laten zijn zoals ze zijn, zonder ze te dwingen om naar onze wil te veranderen. Het betekent dat we stoppen met proberen de uitkomst te controleren en mensen hun eigen keuzes laten maken (zelfs als we het er niet mee eens zijn).

5. Omarm imperfectie in jezelf en anderen

Een deel van acceptatie is erkennen dat niemand van ons perfect is. We maken fouten, vergeten dingen, nemen slechte beslissingen, enzovoort. Als we accepteren dat doelen soms niet worden gehaald, plannen mislukken, mensen ons teleurstellen en ongelukken gebeuren, geeft dat veel ruimte. Proberen om mensen en situaties te micro-managen of te manipuleren zal dit soort dingen niet voorkomen. In plaats daarvan heeft het de neiging om mensen weg te duwen.

6. Verminder stress en angst

Het idee van “zijn-met-je-onzekerheid” omvat acceptatie en overgave op een zen-achtige manier. Het betekent dat je kunt tolereren dat je niet weet wat er gaat gebeuren en dat je het niet probeert te beheersen. Je laat de gevoelens toe die je daarbij voelt. Om dit soort gemoedsrust te bereiken, moet je oefenen om je geest en lichaam tot rust te brengen, misschien met meditatie, lichaamsbeweging, een ontspannende massage of een ander rustgevend ritueel.

7. Zorg goed voor jezelf

Om meer ontspannen in het leven te kunnen staan en je emoties goed te kunnen handelen is het belangrijk dat je goed voor jezelf zorgt. Maak tijd en ruimte vrij om te kunnen ervaren hoe het met je gaat, om je eventuele angsten onder ogen te zien en zo nodig te verwerken. Eventueel met behulp van een therapeut als dat nodig is, zodat je niet voortdurend vanuit je innerlijke controlfreak hoeft te leven.

8. Niet alle onverwachte veranderingen zijn slecht

Ons catastrofale denken brengt ons ertoe te veronderstellen dat alle onverwachte veranderingen slecht zijn, maar dit is onjuist. Opgeroepen worden voor een afspraak met je baas betekent niet dat je in de problemen zit: het kan zijn dat deze je werk wil prijzen, of gewoon een gesprek met je wil en je mening over iets wil weten. En als je date de afspraak annuleert, betekent dit niet dat de relatie gedoemd is te mislukken: misschien heb je volgende week een nog leukere date. Probeer open te staan voor de mogelijkheid dat onverwachte verandering positief kan zijn, zelfs als het niet zo voelt, op het moment zelf.

In het Minnesota model, wat veel gebruikt wordt in verslavingsklinieken, wordt vaak het volgende gebed gebruikt: “God, schenk mij de rust om de dingen te accepteren die ik niet kan veranderen, moed om de dingen te veranderen die ik kan veranderen en wijsheid om het verschil te kennen.” Het kan helpend zijn om dit gebed in je emotiedagboek op te schrijven of ergens op te hangen waar je het vaak kunt zien.

Het geeft veel rust als je in staat bent om te gaan met alles wat het leven je brengt. Wanneer het onverwachte gebeurt, kun je leren je reactie te beheersen, te onderzoeken waar je bang voor bent om er effectiever mee te leren omgaan. Wie weet is het allemaal niet voor niets zo gegaan en kun je achteraf zeggen dat het zelfs beter was, om een belangrijke reden die je op het moment zelf nog niet kunt opmerken.