Hoe kan de relatie met je therapeut helpend zijn in het doorbreken van relatiepatronen?

Overdracht en tegenoverdracht is een fenomeen dat kan voorkomen tussen een client en een therapeut als gevoelens uit het verleden overgedragen (geprojecteerd) worden op de therapeut. Als de therapeut daar ook weer op reageert vanuit patronen uit zijn of haar verleden, heet dat tegenoverdracht.

Nu kan dat erg vervelend zijn en conflicten tussen beide veroorzaken, maar het kan ook hele interessante en nuttige informatie opleveren voor het therapeutische proces!

Als we in de therapie kunnen werken met het gevoel of patroon dat ontstaat tussen therapeut en cliënt, kunnen we onderzoeken hoe datzelfde gevoel ook een rol kan spelen in onze andere persoonlijke relaties. Dan kan het juist een heel nuttig en helpend onderdeel van de therapie zijn in het doorbreken van ongezonde relatiepatronen!

Hopelijk voel je je ondersteund door je therapeut. Hopelijk heb je vertrouwen gekregen en voel je je geaccepteerd en niet beoordeeld, zelfs wanneer je wordt uitgedaagd. Dat zijn allemaal essentieel belangrijke voorwaarden voor het proces.

Irritaties of teleurstelling

Maar misschien komen er ook wel eens andere gevoelens naar boven. Misschien voel je soms iets als teleurstelling. Als je lang genoeg met een therapeut werkt, zal deze je vast een keer teleurstellen. Ik hoop dat dit een kleine teleurstelling is, maar het zal waarschijnlijk wel eens gebeuren. Je therapeut zal je misschien soms ook boos maken. Of misschien voel je je gekwetst door iets wat je therapeut zegt of doet. Ik ga je uitleggen waarom dit goed voor jouw proces kan zijn!

Niets van dit alles is opzettelijk (hoop ik), maar toch is het vaak onvermijdelijk. Waarom? Omdat het onmogelijk is om een intieme relatie met een andere persoon te hebben zonder je teleurgesteld, boos of gekwetst te voelen, of allerlei andere gevoelens te voelen, zowel positief als negatief.

Rationalisatie van gevoelens

Vaak blokkeren we deze gevoelens. Bijvoorbeeld door middel van rationalisatie. Net zoals we dat doen in onze andere relaties. Ons verstand is sterk. Het weet dat we een professionele relatie hebben, dat er logische redenen zijn dat je therapeut nog niet klaar was op het tijdstip van je afspraak, of waarom de therapeut op dat moment op de klok keek, of jouw sessie op het laatste moment moest annuleren.

Ons verstand laat die momenten meestal voorbijgaan. Maar dat zijn eigenlijk de momenten die het meest interessant zijn voor verder onderzoek. Het kan een mooi experiment zijn, vooral als verlating of hechting een van de redenen is waarom je in therapie ging. Ik denk dat het nuttig kan zijn als het doorbreken van relatiepatronen, in welke vorm dan ook, de reden van je therapie is.

Je spontane en onbewuste reactie kan je iets vertellen over je hechtingsstijl

Wat je uiteindelijk wilt bekijken, is je onbewuste spontane reactie. Maar je zult je er eerst bewust van moeten worden. Ken je dat moment waarop je aankomt bij de praktijk van je therapeut en je op de bel drukt?  Wat voel je in de paar seconden direct daarna? Is het ooit gebeurd dat je therapeut niet direct reageerde? Misschien heeft deze de sessie niet goed in de agenda gezet. Als hij/zij er langer over doet dan normaal, beginnen je gedachten dan te racen? Is je therapeut er wel? Ben ik van belang voor hem/haar? Ben ik te vroeg? Ben ik te laat? Stoor ik? Voel je: Woede? Paniek? Angst? Verlegenheid? Ergernis? Überhaupt iets?

Een of meer van deze vragen en de bijbehorende emotie zijn verbazingwekkend goede uitgangspunten om je sessie mee te beginnen, want wat je ook voelt tijdens het wachten op je therapeut, geeft je goede inzichten in hoe jij andere mensen ziet en wat je voelt over hoe ze jou zien. Het is misschien een indicatie van hoe jij verwacht dat anderen er voor jou zijn (of niet). Op dat moment heb je een intuïtieve manier van jouw stijl van hechting. En misschien is het op dat moment onbelangrijk wat je voelt, maar het vertelt misschien toch een groter verhaal.

Je hebt misschien therapie voor je depressie, angst, je relatie, trauma uit het verleden, maar als je in staat bent om in de spontane reactie te duiken en elke rationalisatie te omzeilen zoals, “Oh, hij/zij is waarschijnlijk op het toilet” en inzicht in je onderliggende gevoelens te krijgen — wat het ook maar is dat je projecteert op je therapeut — zal je veel meer leren en groeien dan wanneer je alleen maar doorneemt hoe de afgelopen week is geweest.

Overdracht en tegenoverdracht

Ook kan er tijdens een sessie onverwacht iets diepers geraakt worden en kan je therapeut onbedoeld iets herhalen wat je als kind vaak gevoeld hebt. Bijvoorbeeld je therapeut reageert even niet zo empathisch op iets wat jij vertelt of voelt, je voelt je niet gezien of gehoord. Je wil het liefst de praktijk uitlopen en nooit meer terugkomen. Durf jij dit tegen je therapeut te zeggen? Het zou mooi zijn als je dit zou doen, zodat je samen met je therapeut kunt onderzoeken, wat er zo diep geraakt wordt.

Stel het gaat buiten de sessies om even niet zo goed met jou en je kunt je therapeut niet bellen of mailen, omdat deze op vakantie is of te druk met andere cliënten of om een andere reden niet beschikbaar. Ben je dan boos of teleurgesteld? Waar doet dit je aan denken? Wie was er vroeger ook niet beschikbaar voor jou, juist als jij het het meest nodig had? Kun je herkennen dat dit een oud gevoel is dat getriggerd wordt? Dat het je innerlijke kind is, die wellicht wat van jou nodig heeft?

Projecteren van emoties

Overdracht komt vaak voor in een cliënt-therapeut relatie. Het betekent dat je een positieve of negatieve emotie uit je verleden projecteert/overdraagt op je therapeut. Je denkt dat je therapeut net is als je moeder, je vader of een ex.

Bij positieve overdracht projecteer je positieve gevoelens op je therapeut. Positieve gevoelens kunnen ook belemmerend zijn. Bijvoorbeeld omdat je de therapeut op een voetstuk plaatst en te veel van hem of haar verwacht en er zelfs afhankelijk van wordt. Als je merkt dat je therapeut ook menselijk is en niet op het voetstuk staat, waarop jij hem of haar hebt geplaatst, kan dat in eerste instantie een enorme tegenvaller zijn. Bij negatieve overdracht projecteer je negatieve gevoelens op je therapeut. Als je durft te bespreken wat je voelt, zal je therapeut, als het goed is, deze verwarring samen met jou ontrafelen en je helpen de oude pijn of verwachting te verwerken.

De therapeut kan ook onbewust zijn van emoties

Soms kan het voorkomen dat de therapeut niet bewust is van jouw overdracht en/of door jouw reactie zelf geraakt worden in oude pijn en kan dan reageren vanuit tegenoverdracht. De therapeut projecteert dan iets terug op de cliënt. Bijvoorbeeld: de therapeut raakt door jouw projecties geïrriteerd en is daardoor wat kortaf. Over het algemeen is dat goed voelbaar omdat de sessie dan niet meer zo lekker loopt en er kan wrijving of een conflict ontstaan.

Een goede therapeut zal daarop reflecteren en samen met jou onderzoeken wat er tussen jullie gebeurt. Eventueel komt hij/zij er de volgende sessie op terug, als het niet meteen herkend is. Jij kunt dit als cliënt natuurlijk ook altijd doen, als je therapeut het niet meteen benoemt. Hoe spannend dit ook is, want dat is het altijd als het om kwetsbare emoties gaat…maar je zou daarmee concreet en direct een patroon doorbreken.

Kwetsbaar durven zijn over de relatie

Dit kan tijdelijk wat ongemakkelijk aanvoelen, maar als cliënt en therapeut beide bereid zijn te onderzoeken welke onderliggende pijn is geraakt en de therapeut zich ook kwetsbaar durft op te stellen en durft te vertellen wat er bij hem/haar geraakt wordt, kan dit in een enorme eyeopener zijn in een relatiepatroon die jij waarschijnlijk ook in andere relaties tegenkomt.

Mits je natuurlijk niet voortijdig afhaakt en direct de sessies beëindigd. Dan zul je helaas niets kunnen leren over je relatiepatronen en zul je vaak bevestigd krijgen wat je waarschijnlijk al in meerdere relaties ervaren hebt…

Het vergt moed om met deze kwetsbaarheid te werken, zeker als je die ter plekke in de relatie met je therapeut voelt. Maar als jij en je therapeut jullie relatiedynamiek onderdeel van het proces durven laten zijn, kan een overwonnen overdracht/tegenoverdracht conflict een hele grote stap zijn in het doorbreken van belemmerende relatiepatronen!

Werken met overdracht en tegenoverdracht

Ben jij zelf hulpverlener en wil jij graag meer en beter leren werken met overdracht en tegenoverdracht die je ervaart met jouw clienten? Zodat je mensen die worstelen met ongezonde relatiepatronen beter kan helpen deze te doorbreken? Supervisie en het werken aan je eigen onbewuste patronen is dan belangrijk. Je bent hiervoor van harte welkom in mijn praktijk.