Verlatingsangst therapie

Wat is verlatingsangst eigenlijk?

Verlatingsangst is een psychische toestand waarbij een persoon regelmatig vrees ervaart verlaten te worden door een belangrijk persoon in zijn of haar leven.

Verlatingsangst, ook wel separatieangst of scheidingsangst genoemd, heeft zijn oorsprong in de kindertijd en komt voort uit een onveilige hechtingsstijl. De angst om gescheiden te worden van met name de ouders is op die leeftijd gezond, wenselijk zelfs, vanuit evolutionaire theorie bezien. Het is normaal dat een baby of peuter begint te huilen wanneer de ouder buiten zicht raakt. In deze fase van de opvoeding moet het kind nog leren dat ouders even kunnen weggaan om vervolgens weer terug te keren. De duur van deze fase verschilt van kind tot kind en de manier waarop de ouders hiermee omgaan speelt een cruciale rol. Ook kan een emotioneel onbereikbare ouder (door bijvoorbeeld verslaving, psychische problemen, onverwerkt trauma) een onveilige hechtingsstijl aanwakkeren.

De manier waarop het kind aan de ouders gehecht is speelt een belangrijke rol in het aangaan van relaties. Verlatingsangst komt daardoor veel voor bij volwassenen, die de onveilige hechtingsstijl meenemen in hun volwassen relaties. Verlatingsangst kan ontstaan bij alle soorten persoonlijke relaties: t.o.v. ouders, kinderen, andere familieleden, vrienden en partner. Verlatingsangst wordt een probleem op het moment dat er ongewenst gedrag vertoond wordt al vóór dat er ook maar enkel voorteken is van verlating. De angst kan zo groot worden dat de betrokkene voortdurend functioneert vanuit de strategie om controle te houden over de relatie, om op die manier (angst voor) verlating te voorkomen.

Verlatingsangst manifesteert zich vaak binnen romantische relaties als een irrationele onzekerheid en problematische jaloezie. Bijvoorbeeld wanneer de partner net wat te lang over koetjes en kalfjes praat met de receptionist(e) van het hotel gaan bij jou de alarmbellen al af. Of als iemand niet snel genoeg reageert op een appje wat je hebt gestuurd, wordt de gedachte dat iemand je niet leuk genoeg vindt, geactiveerd en daarmee de verlatingsangst.

Het is de overtuiging en angst dat belangrijke mensen je vroeg of laat zullen teleurstellen. Hoe vaak je partner je ook geruststelt, er is nimmer genoeg geruststelling dat deze persoon je niet zal verlaten. Het tragische is dat dit gedrag er juist voor zorgt dat de ander jou wil verlaten. Niet omdat je niet leuk genoeg bent, maar vanwege het claimen en ander controlerend gedrag.

In tegenstelling tot bijvoorbeeld codependentie is verlatingsangst ‘officieel vastgelegd’ in het Amerikaanse DMS-5 handboek onder ontwikkelingsstoornissen. Dit handboek wordt door artsen en psychiaters wereldwijd gebruikt om psychologische ziektes te diagnosticeren. Het betekent dat er wetenschappelijke consensus is over wat verlatingsangst precies is, de symptomen, wanneer iemand wel of niet te kampen hiermee heeft.

Wat zijn de oorzaken van verlatingsangst?

Verlatingsangst komt voort uit een onveilige hechtingsstijl. Het is waarschijnlijk dat je in je vroege jeugd je emotioneel niet veilig hebt gevoeld bij een belangrijke hechtingsfiguur.

Denk bijv. aan emotionele verwaarlozing, de ouders waren er op dit vlak niet voor je, wellicht omdat zij zelf kampten met emoties, onverwerkt trauma uit hun eigen jeugd, of verslaving.

De manier waarop jij destijds gehecht bent kan tot op de dag van vandaag nog impact hebben op je hoe relaties aangaat als volwassene. Dit omdat er een angst in je geworteld is gedurende deze belangrijke vormende fase van ieder mens. Omdat het een onveilige omgeving was, is wantrouwen ingeboezemd.

Een gezonde en veilige hechting houdt in dat je tijdens deze vormende fase, ondervindt dat je op jezelf kan zijn, met het vertrouwen dat je altijd kan terugvallen op de ander, de ouder(s) in dit geval, wanneer dat nodig is.

Hoewel onveilige hechting tijdens de vroege jeugd een van de meest voorkomende oorzaken is, ontstaat niet alle verlatingsangst tijdens de kindertijd. Het kan ook ontstaan aan de hand van een vervelende voormalige relatie, bijv. een vriendje of vriendinnetje tijdens de puberteit die jou bedroog of abrupt ‘dumpte’. Vaker nog is het een opstapeling van meerdere ervaringen die elkaar versterkt hebben in jouw onveilige gevoel wanneer je je aan iemand of iets hecht.

Belangrijk om te benadrukken is dat onveilige hechting niet altijd ontstaat door bewust toedoen van anderen (vreemdgaande voorgaande partner, verslaafde ouder). Het kan ook door een situatie ontstaan die compleet buiten ieders invloedssfeer ligt, zoals het overlijden van een ouder of partner, of lange ziekenhuisopname van een ouder of van jezelf. Verlatingsangst kan dus ook ontstaan bij op het eerste gezicht “normale” opvoeding in een “normaal” gezin of bij gezonde duurzame voorgaande romantische relaties. Is je verlatingsangst niet een tijdelijke fase na het verlies van een belangrijk iemand of eenmalige negatieve ervaringen in een vorige relatie, maar een hardnekkig patroon, dan ligt er hoogstwaarschijnlijk hechtingstrauma aan ten grondslag.

Onveilige hechting kan ook ontstaan in de baarmoeder, als de moeder tijdens de zwangerschap veel stress ervaart, als er een tweelingbroertje of zusje overlijdt voor, tijdens of na de geboorte, geboortetrauma na een moeilijke en zware bevalling, na je geboorte in een couveuse gelegd worden zonder contact met de moeder.

Wat zijn kenmerken van verlatingsangst?

Het woord ‘verlatingsangst’ dekt de lading goed. De angst om verlaten te worden. Maar hoe werkt dit zich uit in de praktijk? Hieronder delen we een aantal eventueel herkenbare voorbeelden.

– Je panikeert wanneer je niet in de nabijheid bent van een persoon belangrijk in jouw leven
– Je voelt er weinig voor om alleen te zijn, je bent het liefst altijd samen
– Een terugkerend thema in je dromen (nachtmerries) is dat je verlaten wordt
– Jaloezie en claimend gedrag
– Vaak overbezorgd zijn: wanneer de ander even iets zelfstandig moet doen zou je het liefst ieder kwartier willen bellen of whatsappen om poolshoogte te nemen
– Lage eigenwaarde en zelfvertrouwen, zodoende constante ‘craving’ voor goedkeuren (approval) van de betreffende relatie
– Overmatige drang tot ‘pleasen’ en jezelf wegcijferen voor de ander, je wilt alles doen om de relatie in stand te houden, zelfs een relatie die dit eigenlijk niet waard is
– Trekjes van een ‘control freak’ : je wilt de relatie beheersen en onder controle houden
– Bemoeizucht: je wilt altijd een vinger in de pap hebben met alles wat je partner doet
– Extreme heimwee tijdens een vakantie zonder je partner of andere hechtingsfiguur
– Lang bij de ouders blijven wonen (tot je dertigste of ouder)
– Lichamelijke klachten onmiddellijk na (tijdelijk) vertrek hechtingsfiguur, zoals hoofdpijn en buikpijn

Op zich is een emotionele reactie bij (tijdelijke) scheiding van een belangrijke hechtingsfiguur redelijk normaal. We spreken dan ook pas van verlatingsangst, wanneer er sprake is van meerdere kenmerken en over een langere tijd. Er moet sprake zijn van een terugkerend patroon. Eens een dag heimwee hebben tijdens een vakantie is niet buitengewoon. Maar als dit iedere vakantie weer gebeurt en de hele vakantie voortduurt verstoort dit de vakantievreugde ernstig en is het problematisch. Volgens het DSM-5 handboek is er pas sprake van verlatingsangst wanneer men tenminste 3 symptomen vertoont, voor een periode van minstens een half jaar. De persoon in kwestie ervaart als gevolg beperkingen in zijn of haar sociale en professionele leven. De symptomen worden niet veroorzaakt door andere onderliggende stoornissen. Van autisten is bijv. bekend dat zij niet graag afwijken van routine, en er dus weinig voor voelen om erop uit te gaan. Anderzijds is er agorafobie, in dit geval heb je angst voor grote open ruimtes buitenshuis met veel mensen en blijf je liever thuis. In deze gevallen is géén sprake van verlatingsangst, maar zijn respectievelijk autisme en agorafobie de onderliggende stoornissen die de symptomen veroorzaken.

Ten slotte, kan er een onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten verlatingsangst. Aan de ene kant de pure angst om alleen te zijn. Hierbij horen met name de kenmerken lang thuis blijven wonen, overdreven heimwee en niet alleen in een kamer kunnen zijn of daar veel ongemak bij voelen. Aan de andere kant is er verlatingsangst toegespitst op een romantische relatie. Typische kenmerken daar van zijn hevige jaloezie en het constante zoeken naar goedkeuren van de partner.  

Wat is het verschil met bindingsangst?

Verlatingsangst komt net als bindingsangst voort uit een onveilige hechtingsstijl. Bindingsangst is oorspronkelijk vaak verlatingsangst. Of je zou kunnen zeggen: bindingsangst is verlatingsangst, met een muurtje van onafhankelijkheid er omheen. Het enige verschil tussen bindingsangst en verlatingsangst is dat de strategie anders is. De bindingsangstige vermijdt het commitment het liefst, terwijl de verlatingsangstige hard aan het werk gaat om de commitment tot stand te brengen en te houden. Beide, verlatingsangst en bindingsangst ontstaan vanuit een onveilige hechting met de ouder of verzorger.

Het kan dus heel goed zo zijn dat je kenmerken vertoont van zowel verlatings- als bindingsangst. Dit uit zich op verschillende wijzen en in is afhankelijk van de onveilige hechtingsstijl van de ander, maar wat beide gemeen hebben is dat je tracht te vermijden om de emotionele pijn gerelateerd aan verlating, eenzaamheid, afscheiding, leegte en afwijzing nogmaals mee te maken. Daarom vallen een bindingsangstige en een verlatingsangstige vaak op elkaar. De relatie is problematisch maar de traumabinding zorgt voor een diepgaande maar pijnlijke en vaak ongezonde connectie.

Het kan ook zijn dat je emoties en drama denkt nodig te hebben omdat je denkt daarmee een belangrijke functie te hebben voor de ander, waardoor je denkt dat deze je niet zal verlaten. Bij verlatingsangst voel je je net als de bindingsangstige ook ten onrechte verantwoordelijk, maar je neemt deze verantwoordelijkheid juist graag op je, omdat je daarmee verbinding en commitment hoopt te bereiken.

Bij bindingsangst onder-investeer je in de relatie om zodoende minder te verliezen te hebben wanneer de relatie abrupt stopt. Bij verlatingsangst over-investeer je juist om alles op alles te zetten om de relatie maar in stand te houden. Beide komen voort uit angst om te verliezen of pijn te ervaren. Specifiek het verliezen of het ervaren van pijn door een belangrijke ander.

Wat helpt?

Bewustwording van patronen is de eerste stap. Vervolgens is het werken aan het hechtingstrauma dat de patronen veroorzaakt met een goede, liefst ervaringsdeskundige therapeut die zijn eigen proces op dit vlak heeft doorgewerkt en verstand heeft van hechting en de begeleiding van trauma aan te raden. Methodieken als EMDR, NLP, systeemtherapie, hypnotherapie, innerlijk kind werk zijn helpend bij deze thematiek.

Bouwen aan eigenwaarde, een positiever zelfbeeld en eigenliefde is erg belangrijk. Het zelfbeeld zou niet moeten afhangen van het al dan niet ontvangen van goedkeuring van een ander. Met verbeterde eigenwaarde wordt dit makkelijker. Daarnaast kan relatietherapie (met de partner) helpen om samen de patronen in de relatie te (h)erkennen.

Er zijn er vele boeken geschreven zowel in het Engels als het Nederlandstalig (vertaald en ook Nederlandse auteurs hebben hierover geschreven). Twee aanraders om mee te beginnen zijn:

“Liefdesbang” van Hannah Cuppen
“Verbonden” van Amir Levine en Rachel Heller

Hoewel het zeker helpt om te lezen of eventueel lotgenoten contact op te zoeken via praatgroepen is professionele hulp zeker aan te raden. Aangezien het gaat om die ingesleten trauma, wil je hier niet te licht over denken. Het belemmert helaas te vaak het hebben van gezonde relaties.

Opvoeding

Wat kun je doen om verlatingsangst zo gezond mogelijk te benaderen bij je kind als ouder zijnde tijdens de opvoeding? Het is goed om voorspelbaar te zijn tijdens weggaan en terugkomst. Dit kan door rituelen aan te houden. Zwaai bijvoorbeeld op overdreven wijze bij naderend vertrek. Bij terugkeer kun je het kind bijv. omhelzen om kenbaar te maken dat je nog steeds van het kind houdt en dat de tijdelijke afwezigheid daar niets aan af doet.

Keer niet direct terug wanneer je hoort dat het kind begint te wenen na het verlaten van de kamer. Het punt is juist dat het kind hier mee moet leren omgaan. Dit proces wil je idealiter langzaam opbouwen, niet van de hak op de tak springen. Dus niet ineens een hele ochtend wegblijven. Maar bijv. beginnen bij even de kamer voor vijf minuten verlaten om thee of koffie te zetten. En dit geleidelijk aan uitbreiden, dan een wandeling van tien minuten om het huis wellicht om de hond uit te laten. Enzovoort. Zodoende leert het kind dat dat hij of zij eventjes op zichzelf kan zijn en dat er niets zal gebeuren en dat het geen negatieve impact heeft op de relatie met de hechtingsfiguur.

Maak zo veel mogelijk “echt” contact met je kind. Een kind voelt het wanneer je met je energie aanwezig of afwezig bent. Maak oogcontact, geef een kind terug wat je ziet als het emotioneel is (ik zie dat je verdrietig, boos of bang bent) en help het kind te voelen wat het voelt en er woorden aan te geven. Geef emotionele steun. Als je merkt dat je daartoe niet in staat bent, vanuit onverwerkt trauma of het zelf niet geleerd hebben, zoek professionele hulp. Patronen doorbreken leer je dan niet alleen voor jezelf, maar ook voor je kinderen, zodat deze patronen niet verder onbedoeld worden overgedragen van generatie op generatie.

Wat kost verlatingsangst therapie ongeveer?

Het tarief van een therapeut die goed kan werken met verlatingsangst en/of bindingsangst en dus onveilige hechting varieert tussen de 90 euro en de 150 euro per uur. Het aantal uren wat nodig is, kunnen wij onmogelijk geven op voorhand, dit verschilt per situatie en per persoon. Het is afhankelijk van vele factoren. Vind hier een therapeut.

Is verlatingsangst behandeling vooral voor vrouwen?

Nee zeker niet. Hoewel de statistieken uit zowel Amerikaans als Nederlands onderzoek ons tonen dat verlatingsangst ietwat meer voorkomt bij vrouwen, is verlatingsangst zeker niet exclusief aan vrouwen. Onveilige hechting kan bij beide genders voorkomen.

Het kan voor je gevoel van veiligheid belangrijk zijn dat je het liefst therapie ondergaat bij een deskundige van hetzelfde geslacht of juist van het tegenovergestelde geslacht. Afhankelijk van waar je je meer veilig kunt voelen. Er zijn zowel mannelijke als vrouwelijke ervaringsdeskundige therapeuten aangesloten bij de Codependentie Therapeut verspreid over Nederland.