Wanneer je altijd maar bezig bent met het tevreden stellen van anderen, tot op het punt dat het als een obsessie begint te voelen. Wanneer je de neiging hebt om te veel te geven in romantische en vriendschappelijke relaties, tot op het verstikkende af of wanneer je anderen begint weg te duwen, uit angst om afgewezen te worden. Het zijn allemaal symptomen van verlatingsangst. En hoewel we allemaal een bepaalde mate van angst hebben om degenen die het meest voor ons betekenen kwijt te raken, is het belangrijk om verlatingsangst te herkennen en onderkennen. Het kan namelijk een ontzettende impact hebben op het leven van jou of de mensen om je heen. En er is iets aan te doen.
Wat is verlatingsangst?
De angst om verlaten te worden, dat is wat verlatingsangst is. Toch dekt het niet geheel de lading, want zijn we niet allemaal tot op zekere hoogte bang om degenen die het meest voor ons betekenen kwijt te raken, om verlaten te worden? Het is belangrijk om te herkennen wanneer we echt over verlatingsangst spreken, wanneer we het als probleem zien. En dat is niet altijd even gemakkelijk, want de symptomen en het ontstaan van verlatingsangst zijn ver uiteenlopend en niet altijd makkelijk herkenbaar.
Verlatingsangst komt op alle leeftijden voor, zowel bij kinderen als bij volwassenen. De iets minder vaak voorkomende benaming is ‘separatieangst’. Het is misschien wel één van de meest voorkomende angsten die wij ervaren. En misschien ook wel één van de meest slopende.
Mensen die verlatingsangst hebben, hebben meer dan normaal de behoefte om anderen ‘te pleasen’, hebben vaak moeite met het aangaan van relaties, doen vaak te hard hun best, geven veel in relaties, kunnen extreem gevoelig voor kritiek zijn, zijn vaak onzeker en hebben zeer intense angst om alleen te zijn en/of om verlaten te worden. Het is verdrietig dat juist deze factoren ervoor kunnen zorgen dat de angst die zij zo ervaren, namelijk verlaten worden en alleen zijn, een realiteit wordt. Wanneer een combinatie van deze symptomen duidelijk aanwezig is en zo een obstructie vormt in liefdesrelaties en vriendschappelijke relaties, spreken we van verlatingsangst.
Verlatingsangst fases: hoe ontstaat verlatingsangst?
Kinderen gaan vaak op jonge leeftijd door een fase van verlatingsangst heen. Zo moeten baby’s van enkele maanden tot anderhalf jaar oud vaak wennen aan het los komen van de ouders. Na maanden in de buik van de moeder te zijn geweest, en ook vaak de eerste maanden ongescheiden te hebben geleefd, leveren de eerste dagen op de kinderopvang, of de gang naar een eigen slaapkamertje soms hartverscheurend verdriet op. Toch hoort het erbij en leren kinderen hiermee omgaan.
Vaak zijn het andere gebeurtenissen uit de jeugd die leiden tot het ontstaan van verlatingsangst op latere leeftijd. Bijvoorbeeld een ouder waar geen gezonde emotionele hechting mee was, omdat die zelf veel trauma heeft ervaren en daardoor moelijk een gezonde emotionele verbinding met het kind kon maken, een ouder die onveilig gedrag had of een ouder die jou als kind (fysiek of emotioneel) verlaten heeft. Je kan over dergelijke schadelijke ervaringen heen groeien, maar je kunt ook iets bij je houden. De angst om verlaten te worden kan echter ook ontstaan op latere leeftijd, bijvoorbeeld na een mislukte relatie, bedrog, een onverwacht abrupt einde van een vriendschap of een overlijden wat tot een hevig gemis leidt.
Ook kunnen pre-natale ervaringen, een stressvolle en moeilijke geboorte, couveuseligging na geboorte of het verliezen van een tweelinghelft voor of tijdens de geboorte hechtingstrauma en dus verlatingsangst veroorzaken.
Wat zijn uitingen van verlatingsangst?
Een fobie is een vorm van angst. Maar liefst één op de tien mensen ervaart een bepaalde angst of fobie voor iets. Volwassen mensen die een angst hebben om verlaten te worden kunnen de volgende kenmerken ervaren:
- Moeite met hechting en lange termijn relaties
- Moeilijk intiem worden of juist te snel en grenzeloos
- Een onzeker gevoel en het gevoel ‘het niet waard te zijn of niet leuk genoeg te zijn om geliefd te worden’
- Depressieve neigingen
- Moeite met vertrouwen hebben en de neiging tot jaloezie
- Hypergevoelig zijn voor kritiek
- Niet alleen willen zijn
- Veel bezig zijn met het pleasen van anderen
- Moeite om een eind aan bestaande relaties te maken, zelfs wanneer ze overduidelijk niet goed gaan
Omdat verlatingsangst zeer uiteenlopende verschijningsvormen kent en zich bij kinderen weer anders kan uiten dan bij volwassenen, is het belangrijk om hulp in de vorm van therapie te zoeken bij een professional, wanneer je op basis van bovenstaande omschrijvingen denkt dat je verlatingsangst hebt en er zelf niet uit komt.
Verlatingsangst en bindingsangst tegelijk: kan dat?
Bindingsangst komt net als verlatingsangst voort uit een onveilige hechtingsstijl. Bindingsangst is oorspronkelijk vaak verlatingsangst. Je zou kunnen zeggen: bindingsangst is verlatingsangst, met een muurtje van onafhankelijkheid er omheen. Het enige verschil tussen bindingsangst en verlatingsangst is dat de strategie anders is. De bindingsangstige vermijdt het commitment het liefst, terwijl de verlatingsangstige hard aan het werk gaat om de commitment tot stand te brengen en te houden. Beide, verlatingsangst en bindingsangst ontstaan vanuit een onveilige hechting met de ouder of verzorger.
Het kan dus heel goed zo zijn dat jij of je partner kenmerken vertoont van zowel verlatings- als bindingsangst.
Verlatingsangst helen en overwinnen: wat kun je doen als je zelf verlatingsangst ervaart?
Wanneer verlatingsangst jou in de weg staat om gelukkig te zijn, is het zaak om het aan te pakken. Hoe meer je weet over verlatingsangst, hoe makkelijker het wordt om te herkennen en te handelen. Er zijn tal van boeken beschikbaar die de materie op een toegankelijke wijze bespreken. Het kan verstandig zijn om hulp te zoeken bij een therapeut. Een ervaringsdeskundige therapeut is fijn omdat die zelf deze patronen ook doorbroken heeft en goed kan aansluiten bij de emoties die je ervaart. Daarnaast is het belangrijk dat de therapeut gespecialiseerd is in het herkennen en behandelen van veel verschillende psychologische aandoeningen en hechtingstrauma, waaronder verlatingsangst. De therapeut kan je begeleiden in het overwinnen van je verlatingsangst.
Maar zelf kun je ook veel doen. Begin bijvoorbeeld met het uitvinden, zover je dat nog niet weet, waar jouw verlatingsangst vandaan komt. Ga na welke ervaringen, uit je jeugd of later in je leven, hebben kunnen leiden tot de angst om verlaten te worden. Welke heftige ervaringen zouden daar aan bijgedragen kunnen hebben? Evalueer de relatie met je ouders, liefdesrelaties op latere leeftijd, zijn er overlijdens geweest die een enorme impact op je hebben gehad? Ben je langere tijd van je ouders gescheiden geweest toen je klein was? Was er veel problematiek thuis waardoor je je vaak onveilig hebt gevoeld? Kon je je veilig hechten en erop vertrouwen dat mensen er voor je waren als je het (emotioneel) nodig had? Wanneer je weet waar je verlatingsangst vandaan komt, kun je deze ook gerichter aanpakken, bijvoorbeeld door meer te praten over die gebeurtenis met mensen die je vertrouwt of met een therapeut die je kan helpen deze traumatische ervaringen te verwerken.
Probeer open te zijn over de angst die je ervaart. Maak je angst bespreekbaar. Verwacht niet van anderen dat ze de verlatingsangst voor je oplossen, maar verwacht louter dat ze naar je luisteren. Door het probleem bespreekbaar te maken met anderen, maak je het bespreekbaar voor jezelf. Het is de eerste stap om jezelf niet langer kwalijk te nemen dat je verlatingsangst hebt. Het is de eerste stap om een positiever zelfbeeld te ontwikkelen.
Werk tot slot hard aan het opbouwen van enkele lange termijn vriendschappen. Hoe moeilijk dit ook is, wanneer je verlatingsangst hebt. Het bouwen van de vriendschappen levert je steun op, het geeft je zelfvertrouwen en een luisterend oor.
Omgaan met een partner met verlatingsangst
Heb je zelf geen verlatingsangst, maar jouw partner wel? Ook dan kan het zinvol zijn om bijvoorbeeld samen de stap naar professionele hulp te maken. Maar ook hier geldt dat je zelf veel kunt doen. Maak verlatingsangst bespreekbaar. Door jouw partner te laten weten dat je open staat om te luisteren, maak je de drempel om de verlatingsangst bespreekbaar te maken lager. Probeer een toehoorder te zijn. Toon begrip en veroordeel niet.
Probeer niet direct naar oplossingen te zoeken. Verlatingsangst is vaak een diepgeworteld probleem en de kans is klein dat je direct een oplossing voor handen hebt. Vraag in plaats daarvan wat je kan doen en hoe je kan helpen, zonder jezelf en je eigen grenzen daarbij te uit het oog te verliezen. Probeer aan te voelen of er ruimte is om therapie aan te bevelen, wanneer je het idee hebt dat dit kan helpen, maar forceer niks. Is het moment er niet naar, doe dit dan een andere keer. Wanneer je begripvol bent, goed luistert en vraagt hoe je kan helpen, ben je een partner met verlatingsangst al erg tot steun. Het is een eerste essentiële stap in het verminderen van verlatingsangst.