Passief agressief gedrag is frustrerend. Verstorend. Relatie-stukmakend. Het is een gemaskerde manier van het uiten van heimelijke gevoelens van woede, die optreedt onder zowel mannen als vrouwen, in alle beschaafde culturen en op elk sociaal economisch niveau.

Waarom is dit disfunctionele gedrag zo veel voorkomend? In dit artikel een overzicht van redenen waarom passief agressief gedrag in families, scholen, relaties en in de werkomgeving gedijt.

Boosheid is sociaal onaanvaardbaar

Boosheid is een normale, natuurlijke, menselijke emotie. Het geeft aan dat er iets niet OK is of dat onze grenzen overschreden worden. Het is in feite een van de meest fundamentele van alle menselijke ervaringen. Toch worden velen van ons, vanaf zeer jonge leeftijd, gebombardeerd met de boodschap dat boosheid ‘slecht’ is. Gedurende een periode in onze emotionele ontwikkeling, wanneer we zeer gevoelig zijn voor de sociale druk van ouders, verzorgers en leraren, leren we dat wij – om “goed” te zijn – authentieke zelfexpressie moeten onderdrukken en onze boze gevoelens moeten verbergen.

Wanneer we leren dat ze woede niet openlijk, eerlijk en direct binnen relaties kunnen uiten, zal de emotie niet zomaar verdwijnen. Integendeel, velen van ons leren het te uiten op heimelijke en vervormde, maar sociaal aanvaardbare manieren, vaak door middel van passief agressief gedrag.

Passieve agressie is makkelijker dan assertiviteit

In ons schoolsysteem met gestandaardiseerde testen en een ‘race naar de top’ mentaliteit, valt het aanleren van sociale vaardigheden vaak buiten het formele onderwijs . Toch toont onderzoek na onderzoek aan dat specifieke instructie in deze “zachte” vaardigheden, zoals assertiviteit, emotiemanagement en het bouwen van relaties, net zo essentieel zijn voor de ontwikkeling van een jong persoon als elke “harde” reken- en leesvaardigheid.

Kinderen weten bij de geboorte niet hoe ze hun gevoelens op directe, emotioneel eerlijke manieren moeten communiceren. Assertiviteit is een vaardigheid die moet worden aangeleerd en die je het beste beheerst door te oefenen. Passieve agressieve gedragingen zoals mokken, emotionele terugtrekking en indirecte communicatie is het kenmerk van onrijpe, ongetemde emotionele expressie.

Passieve agressie is makkelijk te rationaliseren

Voorbeelden van passieve agressiviteit: Een jong meisje heeft geen zin om haar kamer op te ruimen. Wanneer haar ouders aandringen, trekt ze eerst een pruillip, treuzelt vervolgens en duwt dan al haar bezittingen onder haar bed. Wanneer haar vader geïrriteerd raakt door haar gedrag, veinst ze verontwaardiging: “Ik weet niet waarom je zo boos bent. Ik zou het gaan doen zodra ik klaar was met mijn huiswerk.” Als haar moeder zich ergert aan de alarmerende stapel vuile kleding onder haar bed, speelt ze het slachtoffer: “Niets wat ik doe is ooit goed genoeg voor jou, mam. Je wilt gewoon dat ik perfect ben!”. Bij beide ouders rationaliseert het meisje haar gedrag door de rol van slachtoffer aan te nemen en de “onredelijke” eisen en normen van haar ouders de schuld te geven van het echte probleem.

Wraak is zoet

Passieve agressie omvat een verscheidenheid aan gedrag om een andere persoon “terug te pakken” zonder dat de ander de onderliggende woede herkent.

Ander voorbeeld: Mark voelt zich overwerkt en ondergewaardeerd op kantoor. Hij meldt zich twee dagen ziek, waardoor hij een cruciale deadline mist, wat de productiviteit van zijn afdeling saboteert en uiteindelijk slecht weerspiegelt op zijn baas. De baas wordt ‘over het hoofd gezien’ bij een promotie; Marks missie is geslaagd.

Zoals in dit voorbeeld, is passieve agressie vaak een misdaad van nalatigheid. Het is wat Mark niet deed en wat indirect een groot probleem veroorzaakte voor het doelwit van zijn onuitgesproken woede. Omdat het moeilijk kan zijn “op heterdaad te betrappen” en vaak onmogelijk te bestraffen is volgens standaard HR-protocollen, bestaat passief agressief gedrag vaak als de perfecte kantoormisdaad.

Passief agressief gedrag is “handig” om conflicten te vermijden

Een echtgenoot, die meestal eerlijk en direct met zijn vrouw communiceert, heeft in het weekend misschien niet de kracht om “nee” te zeggen op haar verzoek om een lekkende kraan te repareren, dus hij belooft het te doen, terwijl hij eindeloze excuses verzint om de taak uit te stellen. De man is niet passief agressief over de hele linie, maar op deze dag, als ontspannen en het vermijden van een strijd met zijn vrouw zijn topprioriteiten zijn, verkiest hij passieve agressiviteit als een handig middel om een conflict te vermijden.

Passieve agressie kan een gevoel van macht geven

Door het ontkennen van gevoelens van boosheid, terugtrekking van directe communicatie, de rol van slachtoffer aan te nemen of andermans succes te saboteren, maken passief agressieve personen gevoelens in anderen los van een emotionele achtbaan. Door middel van opzettelijke inefficiëntie, uitstel, toestaan dat problemen escaleren en het uiten van verborgen wraak, krijgt de passief agressieve persoon het voor elkaar dat anderen oneerlijk worden behandeld, terwijl zij handelen vanuit hun verborgen woede. Dit vermogen om andermans emotionele reactie te controleren geeft de passief agressieve persoon een gevoel van macht. Hij/zij wordt de poppenspeler, de meester van andermans universum en de controleur van hun gedrag.

Op de korte termijn kan passief agressief gedrag handiger zijn dan confrontatie. Het vereist over het algemeen minder vaardigheid en assertiviteit. Het staat toe dat een persoon zijn wraak uit, vanachter de veiligheid van plausibele excuses.

Maar de waarheid is, dat -terwijl het op dit moment voldoet of tijdelijk handig is, passief agressief gedrag op de lange termijn nog destructiever is voor persoonlijke relaties dan agressie. Na verloop van tijd worden vrijwel alle relaties -met een persoon die passief agressief is- verwarrend, destructief en disfunctioneel.

Het is daarom belangrijk voor iemand die zich vaak passief agressief uit, te leren hoe je gezonder kunt omgaan met woede of andere moeilijke emoties, zodat deze op een eerlijke manier gecommuniceerd kunnen worden. Conflicten zullen veel minder destructief zijn en relaties met anderen zullen gezonder en prettiger worden.