Codependentie is het gevolg van trauma. Maar veel mensen vragen zich af hoe ze codependent kunnen zijn, als ze een goede jeugd hebben gehad. Ze herkennen zich in de symptomen, maar zijn volgens eigen zeggen niet opgegroeid in een disfunctioneel gezin. Hoe kan dit?

Wat is codependentie?

Het concept van wederzijdse afhankelijkheid is ontstaan in de jaren ‘70 toen professionals herkenden dat niet alleen alcoholisten diep getroffen worden door hun verslaving, maar ook hun gezinnen. Door de jaren heen hebben we gerealiseerd dat codependente eigenschappen en patronen zich makkelijk uitbreiden binnen gezinnen die beïnvloed zijn door verslaving. Later is ontdekt dat kindermisbruik, emotionele verwaarlozing of andere familieproblemen ook kunnen leiden tot vergelijkbare familiedynamiek en codependentie.

Hieronder een kort overzicht van de meest voorkomende codependentie eigenschappen. Je kunt enkele of al deze eigenschappen hebben, in verschillende mate.

Codependentie eigenschappen

• Richten op andermans problemen en behoeften
• Negeren van je eigen gevoelens en behoeften
• Overdreven verantwoordelijk
• De neiging om te veel te werken en voor jezelf in te plannen
• Perfectionisme
• Moeite met vertrouwen
• Zwakke grenzen (je laat mensen je slecht behandelen of misbruik van je maken)
• Zorgen voor anderen
• Bang om anderen boos te maken of teleur te stellen (‘pleasen’)
• Neiging hebben schuldig te voelen
• Proberen personen of situaties te veranderen en er controle over te hebben
• Wegstoppen van je gevoelens, vooral woede (totdat je ‘ontploft’)
• Niet uitkomen voor je gevoelens, behoeften en opvattingen.
• Jezelf definiëren in relatie tot anderen (“ik ben de moeder, de vrouw van …”) en het ontbreken van een sterk gevoel van eigenwaarde (weten wie je bent, wat je gelooft, wilt en leuk vindt).

Codependentie en een “goede” jeugd

Niet alle codependents groeiden op in een disfunctionele familie. Je herinnert je misschien dat je een ‘normale’ of ‘goede’ jeugd hebt gehad. Je ouders werden niet dronken en hebben jou niet geslagen. Je leefde niet in angst. Er kwamen vrienden langs en je kon ontspannen en spelen. Door de bank genomen was je jeugd vrij normaal.

Het is mogelijk dat je de pijnlijke dingen, die gebeurd zijn in je kinderjaren, hebt geminimaliseerd. Dit gebeurt vaak als er sprake was van emotionele verwaarlozing (ouders waren emotioneel afstandelijk en voldeden niet aan jouw emotionele behoeften).  Of er was emotioneel of verbaal misbruik (bedreigingen, schelden, stilzwijgen, etc.) dat ook door het gezin werd geminimaliseerd. Het minimaliseren van problemen is een veelvoorkomend symptoom van codependentie.

Sommige ouders zullen ontkennen dat hun gedrag schadelijk was, beweren dat het geen misbruik was, of ze zullen dingen zeggen als “wij hebben altijd het beste met je voor gehad, we hebben je gevoed en van kleding voorzien. Je hebt niets om over te klagen.”

Generatie codependentie

Codependentie wordt ontwikkeld als een reactie op trauma, maar dat trauma hoeft niet per se jou overkomen te zijn. Het kan meerdere generaties terug zijn geweest (bijvoorbeeld een grootouder als alcoholist, een psychisch zieke oma, of trauma’s van ouders die nooit verwerkt zijn en die de familiedynamiek hebben beïnvloed) en die je ouders (onbewust) met zich mee hebben genomen in de opvoeding van jou.

Codependent gedrag en denkpatronen worden aangeleerd. Als je een codependent bent die niet opgroeide in een gezin met actieve verslaving of psychische aandoeningen is er een grote kans dat een of beide van je ouders ook codependent zijn en dat je het gedrag voorgeleefd hebt gekregen.

De onuitgesproken gedragsregels van codependent gezinnen omvatten “We praten niet over onze problemen” en “We hebben geen problemen. Alles is prima.” Dus is het geen verrassing dat je niets weet over oma’s eetverslaving. Of dat er nooit iets is gezegd over de emotionele problemen van je opa en hoe dit je ouders en grootouders heeft beïnvloed.

Codependentie patronen blijven zelfs nadat de verslaafde of geesteszieke persoon behandeling krijgt, de familie verlaat, of sterft. Met andere woorden, codependentie verdwijnt niet wanneer je van je echtgenoot scheidt of wanneer je volwassen kind nuchter wordt. Codependentie is diepgeworteld en heeft een eigen behandeling nodig.

Hoe wordt codependentie van generatie op generatie doorgegeven?

Omdat codependentie aangeleerd is, worden ouders onbewust een rolmodel en leren hun kinderen codependente manieren van denken en handelen. Bijvoorbeeld als je moeder herhaaldelijk een standje kreeg voor het huilen en geprezen werd voor het zorgen voor haar broers en zussen en het opruimen na haar vaders dronken uitbarstingen, zal ze leren om een overdreven verantwoordelijke verzorger te worden, die haar eigen gevoelens en behoeften ontkent om anderen te behagen.

En omdat haar ouders niet geïnteresseerd waren in haar gevoelens, leerde ze niet om haar gevoelens te herkennen, er waarde aan te geven en te uiten. Ze kan jou onbedoeld hetzelfde geleerd hebben toen ze er niet in slaagde om jouw gevoelens op te merken, aan deze tegemoet te komen, nooit om je mening te vragen en onrealistische verwachtingen van jou te hebben. Misschien heeft je moeder jou laten zien of geleerd dat je “lief” moet zijn, te doen wat je gezegd wordt, dingen voor anderen te doen zelfs als het je verdriet doet en je problemen voor jezelf te houden.

Tips voor het doorbreken van de cirkel van codependentie

Om te voorkomen dat je codependentie doorgeeft aan je kinderen, is het belangrijk om jezelf te helen. Het kan nuttig zijn om je eigen codependente eigenschappen te identificeren en te denken over hoe je jouw kind actief kunt leren te gaan denken, voelen en anders te handelen. Hier zijn enkele tips die nuttig kunnen zijn:

Leer zelf over codependentie

Lees hierover op mijn website of in de boeken die op de boekenpagina aangeraden worden. Of doe de online training “Doorbreek je codependentie patronen”.

Zorg voor jezelf

Zelfzorg is van cruciaal belang voor je welzijn en je laat daarmee als rolmodel aan je kinderen zien dat we allemaal behoeften hebben en dat we het verdienen om onszelf met vriendelijkheid te behandelen.

Stel grenzen 

Grenzen vertellen anderen hoe zij ons kunnen behandelen. Oefen om voor jezelf op te komen en mensen te laten weten wat je bereid bent te doen en zeg “nee” tegen wat je niet wilt.

Vraag om hulp

Je wilt waarschijnlijk alles zelf doen, maar dit leidt uiteindelijk tot burn-out, isolement en wrok. Hulp kan zijn: een traject volgen bij een therapeut, of een meldlijn voor huiselijk geweld bellen als je bent misbruikt. Of een vriend(in) vragen om te babysitten. Het vragen van je partner om te helpen met huishoudelijke klusjes. Weet dat het niet realistisch of gezond is om te proberen om alles zelf te doen.

Gebruik gezonde communicatievaardigheden

Wees alert op ongezonde patronen zoals schuldgevoelens, manipuleren en passief-agressief gedrag. Oefen in plaats daarvan gezonde communicatie, zoals het gebruiken van “ik-verklaringen” en jezelf kwetsbaar opstellen.

Wees authentiek en onvolmaakt in je relaties

Sta toe dat anderen de onvolmaakte delen van jezelf kunnen zien, jouw worstelingen, je ware gevoelens en opvattingen. Wanneer je stopt met te doen alsof “alles prima is” kun je diepere relaties creëren en angsten voor afwijzing overwinnen.

Deel je verhaal met vertrouwelingen

Codependentie voelt beschamend voor de meeste mensen, dus houden ze het geheim. Terwijl schaamte je codependentie juist voedt. Vrijheid volgt wanneer je je verhaal deelt en begrip en empathie krijgt. Het is wel noodzakelijk dat je selectief bent in met wie je dingen deelt. Een therapeut of therapiegroep is vaak een goede plek om te beginnen, of een vriend(in) waarbij je je veilig voelt.

Ondersteuning en scholing bij opvoeding

Opvoeden is moeilijk! Het daagt ons uit op een manier zoals niets anders doet. Als je kinderen grootbrengt, zoek dan een supportsysteem.  Zoek mensen waar je jezelf bij kunt zijn; je hebt mensen nodig waarbij je je veilig voelt om je mislukkingen en je frustraties te delen. Het inschakelen van de hulp van je kinds leraar, pedagoog, of je therapeut kan ook zeer nuttig zijn bij het leren van enkele van de nuances van het instellen van verwachtingen, aangepast aan de leeftijd, regels en gevolgen.

Behandel jezelf met mededogen

Probeer liever voor jezelf te zijn, jezelf te accepteren en vergeven. Je bent niet perfect en iemand anders ook niet. Door het veranderen van zelf bekritiserende uitspraken als “Ik ben zo’n idioot” naar “We maken allemaal weleens fouten”, leer je je kinderen dat fouten mensen niet definiëren en dat hun waarde hun prestaties overstijgt.

Bron: Sharon Martin